Gdy w XVIII wieku kawa rozgościła na dobre na Starym Kontynencie, stała się nieodłączną towarzyszką życia artystów, w tym – mistrzów pędzla. Malarze pokochali jej smak, docenili zastrzyk energii do twórczej pracy, którego dostarcza. Jednocześnie dzięki kawie znaleźli nowe źródło inspiracji. Kawa wniosła nowy wymiar w życie towarzyskie. W całej Europie zaczęły powstawać kawiarnie, które stały się ośrodkami wartych uwiecznienia na płótnie zdarzeń. W ten sposób napar, który rozjaśniał umysł i wyostrzał artystyczne zmysły, stał się w malarstwie popularnym tematem.
Kawa jako motyw w twórczości malarzy
Jednym z najwcześniejszych przykładów przedstawienia kawy na obrazach jest dzieło Léonarda Defrance z 1763 roku pod tytułem „Kobiety pijące kawę”. Belgijski twórca często uwieczniał w swoich pracach sceny z codziennego życia, wynosząc ten nurt w malarstwie na wysoki poziom. Zasłynął z realistycznego odwzorowania detali, bogactwa kolorystyki, niezwykłego operowania światłem. Właśnie takie są „Kobiety pijące kawę” skupione wokół stołu z czajniczkiem i spodkami, z których sączą napar. Oczywiście w tamtym czasie pijano też kawę z filiżanek, ale spodki pozwalały obniżyć jej temperaturę, by była szybciej zdatna do spożycia. Jak widać, już w XVIII wieku kawosze nie lubili zwlekać z piciem ulubionego napoju.
źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:L%C3%A9onard_Defrance,_Femmes_buvant_le_caf%C3%A9_%281763%29,_dessus_de_porte_Mus%C3%A9e_d%27Ansembourg,_Li%C3%A8ge.jpg
Inny przykład malarstwa rodzajowego, którego główną bohaterką jest kawa, to obraz Hansa Baluscheka z 1895 roku „Tutaj rodziny mogą parzyć kawę”. W specyficznym dla siebie stylu, z pogranicza realizmu magicznego i malarstwa naiwnego, malarz uwiecznił scenę z życia niemieckiej klasy robotniczej, która jest wartą odnotowania ciekawostką dla kawoszy. Pod koniec XIX wieku na zielonych przedmieściach Berlina funkcjonowały oryginalne, jak na dzisiejsze standardy, kawiarnie. Ze względów ekonomicznych gościom nie oferowano naparu, a jedynie naczynia i wrzątek, którym mogli zaparzyć przywiezioną ze sobą kawę. Mimo osobliwej formuły, kawiarnie te cieszyły się ogromną popularnością, ponieważ stanowiły miejsce wytchnienia od miejskiego zgiełku.
źródło: https://www.plakaty-i-reprodukcje.pl/obrazy/hans-baluschek-obraz-785308.html
Motyw kawy przewija się często w twórczości francuskiego impresjonisty Pierre’a Bonnarda. Jego dzieła mogą zdawać się przypadkowymi kadrami, które najczęściej przedstawiają fragment domowych wnętrz, widok za oknem. Żywe, wręcz pstrokate kolory na pierwszy rzut oka sprawiają wrażenie źle przemyślanej kompozycji. Po dłuższej kontemplacji z takich dzieł Bonnarda, jak „Jadalnia na wsi” (1913) czy „Kawa” (1915), wyłania się sugestywna atmosfera chwili przelana na płótno. Zapach tytułowej kawy zdaje się unosić w powietrzu…
źródło: https://www.meisterdrucke.pl/wydruki-artystyczne/Pierre-Bonnard/690113/Jadalnia-na-wsi.html
Obrazy z aromatem kawy w tle
W wielu spośród „kawowych” obrazów obecność aromatycznego naparu nie jest oczywista. Zdradza ją tytuł, jak dzieje się to w dziele Vincenta van Gogha z 1888 roku „Taras kawiarni nocą”. Obraz przedstawia miejsce, które dziś nazwalibyśmy ogródkiem. Rozświetlony lokal na spowitej mrokiem ulicy wprost zachęca, by usiąść przy jednym z wolnych stolików i wypić filiżankę ulubionej Woseba Ti meriti un caffè Gusto Raffinato. Nie wiadomo, jaką kawę w kawiarni we francuskiej miejscowości Arles pijał Vincent van Gogh. Z pewnością jednak uwielbiał tam przebywać, bo istniejąca do dziś kafejka nazywa się teraz Le Café Van Gogh.
źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Taras_kawiarni_w_nocy
Nietrudno zauważyć, że większość „kawowych” obrazów datuje się na drugą połowę XIX wieku. Nie oznacza to, że w późniejszym okresie kawa zniknęła z twórczości mistrzów pędzla. Wprost przeciwnie – stała się prawdziwą gwiazdą plakatu artystycznego, którego rozkwit przypada na okres secesji. Motyw kawy i kawiarni często przewija się w pracach takich twórców, jak Alfons Mucha czy Henri Meunier.
Coffee painting czyli malowanie kawą
Kawa w malarstwie to zagadnienie znacznie obszerniejsze niż dzieła mistrzów pędzla, w których napar jest głównym tematem lub choćby trzecioplanowym bohaterem obrazu. Okazuje się bowiem, że filiżanka espresso – ot, choćby Woseba Mocca Fix Gold – może stać się także surowcem malarskim! Kawy używano jako barwnika już kilka wieków temu w Tajlandii czy Chinach.
Malowanie kawą nie różni się znacząco od techniki akwareli, przy czym to napar stanowi farbę, a intensywność barwy zależy od stosunku ilości kawy do wody. Na niuanse kolorystyczne można wpływać poprzez użycie odpowiednio palonych ziaren albo zastąpienie naparu z ekspresu kawą rozpuszczalną. Artyści eksperymentują także z łączeniem kawy z innymi surowcami, np. mąką, klejem itp. W ten sposób można osiągnąć ogromną liczbę odcieni brązu, co pozwala na tworzenie pędzlem nastrojowych obrazków w klimacie starych fotografii w kolorze sepii. Nie trzeba dodawać, że takie monochromatyczne prace charakteryzują się niespotykanym aromatem!
Prace takich twórców, jak Francisco Rivera Rosa czy Angel Sarkela-Saur i Andrew Saur dowodzą, że kawą można namalować wszystko – od filiżanki parującej kawy, po portrety czy pełne detali krajobrazy. Na uwagę zasługuje twórczość baristki Karen Eland, która w technice arfé wykonuje reprodukcje dzieł Leonarda da Vinci czy Johannesa Vermeera, wzbogacając je o kawowe motywy.
Malowanie w kawie czyli latte art
Z końcem XX wieku rozwinął się jeszcze jeden rodzaj „malarstwa” związanego z kawą. Wśród baristów upowszechnił się zwyczaj tworzenia w mlecznych kawach tzw. latte art, czyli wzorów na powierzchni napoju, które powstają dzięki kontrastowi bieli mlecznej pianki z brązowym kolorem naparu. Choć te małe dzieła sztuki są nietrwałe, potrafią zaskoczyć kunsztem i precyzją. Wykonanie pięknego latte art wymaga sporo wprawy, niemniej tę akurat sztukę można opanować, korzystając jedynie z domowego ekspresu ciśnieniowego, dzbanka do mleka i filiżanki Woseba L’arte del caffè Crema Classico. Warto spróbować!
Źródła:
https://fr.wikipedia.org/wiki/L%C3%A9onard_Defrance
https://www.meisterdrucke.pl/artysta/Hans-Baluschek.html
https://niezlasztuka.net/o-sztuce/pierre-bonnard-kawa/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Taras_kawiarni_w_nocy
https://art-facts.com/famous-cafe-paintings/
https://zalubskastudio.pl/uploads/pdf/artecoffe.pdf
https://coffeeart.com/creating-fine-works-of-art/
http://www.karenelandart.com/coffee-paintings.html