Kawa w literaturze światowej

 
Kawa to produkt niezwykły. Oczywiście nie trzeba przekonywać o tym nikogo, kto zwykł zaczynać dzień od filiżanki ulubionej kawy. Mała czarna to jednak o wiele więcej niż smaczny, pobudzający napój. Spożywanie aromatycznego naparu od zawsze było formą aktywności społecznej, w związku z czym kawa stanowi istotny element kultury, zarówno popularnej, jak i wysokiej. Jej obecność szczególnie silnie zaznaczyła się w literaturze, gdzie pełni zarówno rolę sojuszniczki procesu twórczego, jak i pierwszoplanowej bohaterki.

Kawa źródłem natchnienia literatów

Wpływ naparu na kreatywność bez wątpienia stał się główną przyczyną jego zawrotnej popularności. Można zaryzykować tezę, że to właśnie artyści byli w naszej kulturze prekursorami spożywania małej czarnej na dobry początek dnia pracy, choćby wypadał on w środku nocy, jak w przypadku Honoré de Balzaca. Francuski pisarz wypijał ponoć 50 filiżanek kawy na dobę, co pozwalało mu tworzyć od pierwszej w nocy do szesnastej, z krótką przerwą na sen. W jednym ze swoich esejów napisał:

Tytuł: Traktat o życiu współczesnym (oryg. Traité de la vie élégante)
Autor: Honoré de Balzac
Rok wydania: 1830 r.
Autor tłumaczenia: Tadeusza Boya-Żeleńskiego

Kawa spływa na dół, do żołądka i wprawia wszystko w ruch:
myśli ustawiają się w szyku bojowym niby bataliony wielkiej armii; rozpoczyna się bitwa.
Wspomnienia nadciągają chyżym krokiem jak chorążowie wymarszu.
Lekka kawaleria rozwija wspaniały galop.
Artyleria logiki podąża z hukiem wraz z trenem i kartaczami.
Mądre pomysły, niby strzelcy, mieszają się w utarczkę.
Postacie oblekają się w kostiumy, papier pokrywa się atramentem (…).

Fragment ten często bywa przypisywany także innym tekstom Balzaca, w których poruszał temat kawy, np. w szkicu „O kawie” (De la Café).

Wielkość dzieł Balzaca ani płodność tego twórcy nie podlegają dyskusji. Sam tylko cykl „Komedia ludzka” (należy do niego m.in. „Ojciec Goriot”) ma około 130 tomów.

Współcześnie moc niepozornej filiżanki „małej czarnej” została poddana wielu naukowym opracowaniom. Udowodniono, że kawa dodaje energii, poprawia samopoczucie, stymuluje pracę mózgu. Wpływa korzystnie na funkcje poznawcze – pamięć, koncentrację, kreatywność. Nic dziwnego, że ogromne ilości naparu spożywali tacy słynni pisarze, jak Voltaire, Marcel Proust, Emil Zola, Charles Dickens, Søren Kierkegaard. Swoje zamiłowanie do kawy deklarowały także Virginia Woolf, Gertrude Stein czy Agatha Christie.

Rola kawiarni w procesie twórczym

Kawa odcisnęła silne piętno w światowej literaturze nie tylko za sprawą swoich pobudzających właściwości. Już swojej ojczyźnie Etiopii stanowiła integralną część życia społecznego. Rytuał wspólnego picia naparu utrwalili Turcy osmańscy, którzy sprowadzili kawę do Europy. Na Starym Kontynencie błyskawicznie upowszechniły się kawiarnie, które stały się nie tylko miejscami wspólnej konsumpcji małej czarnej, ale też ośrodkami ożywionej wymiany intelektualnej. Pierwsze tego typu lokale w Londynie określano nawet mianem „groszowych uniwersytetów” (ang. penny universities), bo za jednego pensa można w nich było napić się kawy, poczytać prasę i podyskutować w dobrym towarzystwie.

W kawiarniach zawsze chętnie bawiła literacka bohema. Powieściopisarze, poeci czy filozofowie gromadzili się, by dyskutować o swoich ideach, odczytywać rękopisy, a nawet pracować nad nimi przy filiżance gorącego naparu. Słynna Les Deux Magots w Paryżu często gościła m.in. takich twórców, jak Jean-Paul Sartre i Albert Camus. The Eagle and Child w Oxfordzie odwiedzali C.S. Lewis i J.R.R. Tolkien, Caffe Greco w Rzymie – Charles Dickens czy Stendhal, a Literaturnoye Kafe w Petersburgu – Aleksander Puszkin i Fiodor Dostojewski. Stałym bywalcem kawiarni literackich po obu stronach Atlantyku był Ernest Hemingway. Nic dziwnego, że w dziełach wymienionych twórców można znaleźć ślady inspiracji spotkaniami przy kawie, a napar często towarzyszy bohaterom powieści.

Kawa jako bohaterka literatury

Kawowe motywy występują w niezliczonej ilości klasyków literatury, między innymi w takich powieściach, jak:

• „Pożegnanie z bronią” Ernesta Hemingwaya:

Usiedliśmy w kawiarni i zamówiliśmy kawę.
Była gorąca, mocna i dawała przyjemne ciepło w chłodny poranek.
Catherine patrzyła na mnie ponad filiżanką i uśmiechała się,
jakbyśmy mieli przed sobą całe życie, choć wojna trwała na dobre.
(tłum. Bronisław Zieliński).

• „Hrabia Monte Christo” Aleksandra Dumasa:

Monte Christo nalał filiżankę czarnej kawy i podał ją Haydée,
która podziękowała mu cichym uśmiechem.
– Smak kawy przypomina mi poranki w Janinie – powiedziała, biorąc delikatny łyk.
(tłum. Julian Rogoziński).

• „Wielki Gatsby” Francisa Scotta Fitzgeralda:

Może powinniśmy gdzieś pojechać i napić się kawy, jak kiedyś? – zaproponował Gatsby.
Daisy spojrzała na niego, jakby przypominała sobie tamten moment,
gdy byli razem szczęśliwi.
(tłum. Jacek Dehnel).

• „Mistrz i Małgorzata” Michaiła Bułhakowa:

Małgorzata usiadła przy stole, na którym stała filiżanka świeżo zaparzonej kawy.
Zapach napoju mieszał się z aromatem kwiatów w wazonie,
tworząc atmosferę intymności i oczekiwania.
(tłum. Andrzej Drawicz).

• „Śniadanie u Tiffany’ego” Trumana Capote:

Holly miała w zwyczaju rozpoczynać dzień od kawy,
którą sączyła, stojąc przed wystawą Tiffany’ego,
rozmyślając o życiu w przepychu.
(tłum. Robert Sudół).

Współcześnie wciąż nie brak kawoszy wśród pisarzy, ale literatura częściej rodzi się w domowym zaciszu niż w kawiarniach (choć np. J. K. Rowling napisała pierwszy tom „Harry’ego Pottera” w kawiarni The Elephant House w Edynburgu). Nie brak jednak przykładów książek, w których kawa odgrywa istotną rolę. Hektolitry kawy wypijają bohaterowie „Millennium” Stiega Larssona. Akcja powieści Joanne Harris „Czekolada” toczy się wprawdzie w czekoladziarni, ale Yianne Rocher często częstuje gości aromatyczną kawą. John z „Kawiarni na końcu świata” Johna Strelecky’ego w tytułowym lokalu odkrywa na nowo sens życia. Z kolei w bestsellerze Toshikazu Kawaguchiego „Zanim wystygnie kawa” bohaterowie – dzięki niezwykłej ofercie małej kawiarni w Tokio – mogą podróżować w czasie, o ile powrócą zgodnie z warunkiem określonym w tytule książki.

Kawa jako motyw w światowej poezji

Szczególne miejsce zajęła kawa w dziełach lirycznych, ponieważ tam bywa czymś znacznie więcej niż tylko muzą czy istotnym rekwizytem. Powstało wiele wierszy czy poematów pisanych prozą, które opiewają kawę! Jedne z pierwszych odnaleźć można w arabskim manuskrypcie autorstwa Abd-al-Kâdira z 1587 roku. Znajdują się w nim wiersze z czasów prześladowań kawoszy w Mekce, które miały miejsce na początku XVI w. Kawę wychwalano takimi słowami:

(Ten cytat pochodzi z arabskiej literatury średniowiecznej i jest często przypisywany do tradycyjnych pieśni lub poezji arabskiej związanej z kawą. Autor nieznany)

O kawo! Ty rozwiewasz wszelkie troski,
jesteś przedmiotem pożądania uczonych.
Napoju przyjaciół Boga, dajesz zdrowie tym,
którzy w jego służbie dążą do mądrości.

Już w XVIII wieku napar sławili europejscy poeci. Przykładem może być utwór Jacques’a Delille zatytułowany „Le café”, czyli „Kawa”. Oto jego początek:

Tytuł: Kawa (oryg. Le café)
Autor: Jacques Delille
Tomik: Poésies diverses
Rok wydania: 1802
Autor polskiego przekładu: Stanisław Dygat

Jest płyn przez poetów ponad inne wybrany,
Który wielbił Wolter, Wergilemu nieznany;
To ty, boska Kawo, ty, nektarze prawdziwy,
Nie kołacząc głowy, dajesz sercu rytm żywy.

W dalszej części wiersza autor opisuje, jak samodzielnie celebruje proces palenia i parzenia kawy i jak później z każdym łykiem naparu budzą się jego zmysły, a wreszcie – geniusz.

W twórczości poetów można znaleźć niezliczone wzmianki o kawie i kawiarniach, jak choćby w wierszu „Romans” Arthur Rimbauda, który skądinąd był nie tylko artystą, ale też trudnił się handlem kawą.

Łyk inspiracji z filiżanką kawy Woseba

Kawa od początków swojej światowej „kariery” jest źródłem inspiracji i wdzięcznym tematem dla literatów. Nie trzeba jednak być wielkim artystą, by wspierać swoją kreatywność mocą naparu. Warto sięgnąć po filiżankę orzeźwiającej Woseba Espresso także po to, by sprawnie napisać sprawozdanie finansowe albo stworzyć opis produktu do sklepu internetowego.

Źródła:
https://lubimyczytac.pl/varia/4684/pisarze-w-oparach-kofeiny
https://winwin.coffee/blog/a-cup-of-inspiration-coffees-role-in-literature
https://etias.com/articles/iconic-literary-cafes
https://en.wikipedia.org/wiki/Millennium_(novel_series)
https://en.wikipedia.org/wiki/Chocolat_(novel)
https://zyciesiedleckie.pl/pl/14_kultura/31687_recenzja-ksiazki-kawiarnia-na-koncu-swiata-wydawnictwo-aktywa.html
https://przeczytane.net/zanim-wystygnie-kawa-toshikazu-kawaguchi-recenzja/
https://cluesheet.com/All-About-Coffee-XXXII.htm
https://literatura.wywrota.pl/wiersz-klasyka/44277-arthur-rimbaud-romans.html
https://literatura.wywrota.pl/wiersz-klasyka/44284-arthur-rimbaud-biografia-arthura-rimbaud.html