Kawa w filmach

Kawa należy do ulubionych napojów mieszkańców wszystkich kontynentów. Smakowity napar dodaje energii, wzmacnia funkcje poznawcze (zdolność koncentracji, zapamiętywania, analitycznego myślenia), rozbudza kreatywność. Jest przy tym znakomitym pretekstem do spotkań towarzyskich. Będąc nieodłączną towarzyszką dnia codziennego ponad 60% Amerykanów, Brytyjczyków czy Francuzów, kawa musiała stać się także bohaterką filmową.

Kawa jako oś filmowej fabuły

Odkąd ludzie odkryli, że ziarna kawowca można przetworzyć na aromatyczny, orzeźwiający napar, kawa pełniła ważną funkcję społeczną. We współczesnej kulturze Zachodu „chodźmy na kawę” oznacza tyle, co „spotkajmy się i porozmawiajmy”. Nic dziwnego zatem, że do interakcji pomiędzy bohaterami filmowymi bardzo często dochodzi przy filiżance małej czarnej.

W całym dorobku światowej kinematografii nie ma chyba bardziej „kawowego” filmu niż „Kawa i papierosy” Jima Jarmuscha. W tym czarno-białym obrazie kawa omalże ani na chwilę nie znika z kadru. Jest motywem przewodnim i rekwizytem, który spaja 11 niezależnych od siebie historii. Jarmusch opowiada je we właściwym sobie stylu – z błyskotliwą inteligencją i dużą dawką sytuacyjnego humoru. Punktem wyjścia do frapujących dyskusji jest łącząca bohaterów słabość do kawy. Monochromatyczne zdjęcia oddają klimat zadymionych kawiarni i podkreślają obecność kawowego naparu. Dzieło Jarmuscha jest interesujące o tyle, że do niskobudżetowej produkcji udało mu się zaprosić plejadę gwiazd, takich jak Cate Blanchett, Bill Murray, Alfred Molina, Iggy Pop czy Tom Waits.

Zupełnie innym filmem jest „Amelia” Jean-Pierre’a Jeuneta, która podbiła serca kinomanów na całym świecie. Tytułowa bohaterka, w której rolę wcieliła się Audrey Tautou, jest nieśmiałą kelnerką w jednej z kawiarni na Montmartre. Wprawdzie wiedziona potrzebą uszczęśliwiania innych Amelia zabiera widzów w magiczną podróż po rozmaitych zakątkach Paryża, wiele scen tej opowieści rozgrywa się w jej miejscu pracy. Kawa nie tylko towarzyszy rozmowom bohaterów, ale też staje się pretekstem do rozwoju akcji. Ciekawostką jest, że filmowa kawiarnia (Café des 2 Moulins przy Rue Lepic) istnieje naprawdę i do dziś jest miejscem pielgrzymek fanów „Amelii”.

Kawa jako pretekst do rozwoju akcji

Napój, który łączy ludzi, niejednokrotnie posłużył scenarzystom do zawiązania akcji. W kawiarni poznają się bohaterowie melodramatu fantasy Martina Bresta „Joe Black”, w których role wcielili się Brad Pitt i Claire Forlan. Przy kawie rozwija się znajomość Jesse (Ethan Hawke) i Celine (Julie Delpy) z trylogii Richarda Linklatera zapoczątkowanej filmem „Przed wschodem słońca”. Od dostarczania porannej kawy despotycznej redaktor naczelnej magazynu modowego (Meryl Streep) karierę dziennikarki rozpoczyna Andy (Anne Hathaway) w kinowym przeboju Davida Frankela „Diabeł ubiera się u Prady”. Przykłady takich filmów można mnożyć. Należą do nich:

„Słodkie życie” Federico Felliniego – kawa pojawia się najbardziej wyraziście w scenach w kawiarni Via Veneto, która jest jednym z miejsc, w których bohater spędza czas. Ta elegancka rzymska kawiarnia jest przestrzenią, gdzie Marcello (grany przez Marcello Mastroianniego) spotyka się z innymi dziennikarzami i celebrytami. Kawa w filmie symbolizuje włoski styl życia i kulturę kawiarnianą Rzymu lat 60.
„Kiedy Harry poznał Sally” Roba Reinera – w filmie kawiarnie i restauracje (gdzie bohaterowie często piją kawę) są istotne dla rozwoju fabuły — to tam toczą się najważniejsze rozmowy między Harrym i Sally. Nad filiżanką małej czarnej poznajemy ich poglądy na związki, miłość i przyjaźń. Szczególnie istotna jest powtarzalność tych scen — tytułowi bohaterowie spotykają się wielokrotnie w tych samych miejscach przy kawie, co pokazuje ewolucję ich relacji i upływ czasu. Te spotkania stają się swoistym rytuałem ich przyjaźni. Całość wpisuje się w charakterystyczny dla Nowego Jorku motyw „coffee dates” i kultury kawiarnianej, która jest integralną częścią życia w tym mieście.
„Big Lebowski” braci Cohenów – kawa pojawia się tu w kilku znaczących momentach, ale najbardziej pamiętna jest scena w restauracji z Jeffem „The Dude” Lebowskim i Walterem Sobchakiem, gdzie Walter w agresywny sposób domaga się dolewki kawy od kelnerki. The Dude często pije White Russian (drink kawowy z wódką i śmietanką), który staje się jego znakiem rozpoznawczym w całym filmie. Sceny w kawiarni są także miejscem planowania akcji przez głównych bohaterów, a sama kawa pojawia się jako element amerykańskiej kultury restauracji typu „coffee shop”.
„Incepcja” Christophera Nolana – kawa pojawia się tu w kilku znaczących kontekstach, ale ważna jest jej rola w pierwszym akcie filmu, podczas sceny w paryskiej kawiarni. To w niej Cobb (Leonardo DiCaprio) wprowadza Ariadne (Eliot Page) w świat snów. Podczas tej sceny następuje spektakularny moment eksplozji. Kawa na stoliku służy jako jeden z punktów odniesienia pokazujących, że surrealistyczny, a chwile wcześniej zupełnie realistycznie wyglądający świat zaczyna się rozpadać.

W kawiarni zawiązuje się także akcja „Pulp Fiction” – przełomowego dla współczesnej kinematografii dzieła Quentina Tarantino o przestępczym półświatku Los Angeles. Sącząc mała czarną Ringo (Tim Roth) i Yolanda (Amanda Plummer) planują obrabowanie gości lokalu. To jednak tylko pierwszy z kawowych motywów w słynnym filmie. Najmocniej zapada w pamięć scena, w której Vincent (John Travolta) i Jules (Samuel L. Jackson) rozkoszują się kawą, stojąc w obliczu problemu, jakim są zwłoki z odstrzeloną głową na tylnym siedzeniu ich samochodu.

Kultowe sceny filmowe z udziałem kawy

Kawa często pojawia się w filmach jako na pozór niewiele wnoszący rekwizyt. Zdarza się jednak, że takie ujęcia z biegiem czasu zyskują status kultowych i to właśnie z filiżanką czy kubkiem małej czarnej kojarzona jest dana produkcja. Tak stało się na przykład ze „Śniadaniem u Tiffany’ego” Blake’a Edwardsa, które otwiera pamiętna scena z udziałem Audrey Hepburn. Holly Golightly przechadzająca się o świcie po opustoszałej Fifth Avenue z kubkiem kawy i croissantem w dłoni stała się ikoną stylu lat 60. XX wieku.

Inną pamiętną sceną przy kawie jest spotkanie głównych antagonistów z filmu Michaela Manna „Gorączka”, który uznawany jest za jedną z najlepszych produkcji sensacyjnych z lat 90. ubiegłego stulecia. Nie może zresztą być inaczej, skoro po dwóch stronach barykady stanęli Al Pacino i Robert De Niro. Gorzka rozmowa w przydrożnym barze, podczas której okazuje się, że porucznik Vincent Hannah i bezwzględny złodziej Neil McCauley są w gruncie rzeczy niezwykle do siebie podobni, przeszła do historii kina.

Umiłowanie do małej czarnej wielokrotnie podkreślał w swoich obrazach David Lynch. Ikoniczna stała się scena z „Mulholland Drive”, w której grający reżysera Justin Theroux usiłuje zadowolić filiżanką espresso wybrednego producenta (w tej epizodycznej roli wystąpił słynny kompozytor muzyki filmowej – m.in. do obrazów Lyncha – Angelo Badalamenti). To krótkie ujęcie jest znakomitą satyrą na wyśrubowane standardy niektórych kawoszy.

Ekscentryczni kawosze w światowym kinie

Skoro mowa o filmowych kawoszach, należy wspomnieć postać Edwarda Cole (Jack Nicholson) w obrazie Roba Reinera „Choć goni nas czas”. Zamożny właściciel szpitala często delektuje się najdroższą na świecie kawą kopi luwak, nie mając przy tym pojęcia, w jaki sposób powstaje (przetrawione przez układ pokarmowy cywet ziarna wydobywane są z ich odchodów). Warto obejrzeć tę piękną opowieść o marzeniach, przyjaźni i umieraniu choćby po to, by zobaczyć wspaniałą scenę, w której ekscentryczny bohater odkrywa prawdę o ulubionej kawie.

Klasyki kina, o jakich mowa powyżej, lepiej – mimo wszystko – oglądać przy kawie wyśmienitej. Dobrą towarzyszką seansu „Amelii” będzie delikatna Woseba L’arte del caffè Gusto Delicato, a w atmosferę kina Jarmuscha wpisze się energetyzująca Woseba Espresso.

Źródła:

https://timscoffee.com/blog/statistics

https://www.itv.com/news/2023-08-21/coffee-beats-tea-as-britains-favourite-beverage-research-suggests

https://www.filmweb.pl/film/Kawa+i+papierosy-2003-110812

https://www.filmweb.pl/film/Amelia-2001-31416

https://pl.wikipedia.org/wiki/Caf%C3%A9_des_2_Moulins

https://www.cda.pl/video/4585328e0

https://www.visitingvienna.com/songsfilms/before-sunrise-locations/

https://kultura.onet.pl/wiadomosci/te-kultowe-knajpy-z-filmow-i-seriali-istnieja-naprawde/97l1pmj

https://film.org.pl/a/20-filmowych-kaw-czyli-nie-tylko-jim-jarmusch-84649

https://kobieta.onet.pl/kawa-sniadanie-u-tiffanyego-to-nasza-tradycja-czyli-plotki-przy-filizance-pysznej/ts0ghjw

https://www.filmweb.pl/film/Gor%C4%85czka-1995-660